Steven D. Levitt, econoom aan de University of Chicago, verklaart graag hoe mensen krijgen wat ze willen, vaak met behulp van prikkels en aanmoedigingen. Economie is gereedschap, schrijft hij, dat kan dienen om gekmakende problemen op te lossen. De wereld “is niet ondoorgrondelijk en niet onpeilbaar”. De wereld is “zelfs nog intrigerender dan we denken”. Het beste voorbeeld van Levitts boeiende wereld is de daling van criminaliteit in de grote steden van Amerika in de jaren negentig.
Na jaren van stijgende misdaadcijfers in de grote steden voorspelden vooraanstaande misdaaddeskundigen, zoals James Allan Fox, dat dit slechts het begin was. Dantes hel was een zomers strand vergeleken met de ellende die de binnensteden van New York en Los Angeles te wachten stond.
Terwijl het land zich klaarmaakte voor de doemtijding, gebeurde wat niemand verwachtte. Begin jaren negentig begon de criminaliteit af te nemen, om vervolgens in een vrije val terecht te komen. Tegenwoordig is New York de veiligste grote stad in Amerika. De verklaringen lieten niet lang op zich wachten. Het was de economische groei. Het was de ontmanteling van de bijstand door Bill Clinton, de president. Het was het no-nonsense-beleid van Rudolph Giuliani, de burgemeester van New York. Het waren de strenge gevangenisstraffen, de dreiging van de doodstraf, meer politieagenten op straat, het aan banden gelegde wapenbezit.
Levitt twijfelde instinctief aan de mix van mogelijke oorzaken. De genoemde factoren hebben misschien een bijrol gespeeld, maar ze verklaren de plotselinge daling niet. Levitt had het gevoel dat een ander element in het spel was. Na een zorgvuldige analyse van een enorme hoeveelheid cijfers bleek zijn gelijk. Levitt legt uit: toen abortus in 1973 wettelijk werd toegestaan, werd de ingreep meteen goedkoper door marktwerking. Vrouwen uit de middenklasse konden altijd al een (illegale) abortus uitvoeren. Maar juist arme moeders, vaak tieners die geen kind wilden of konden opvoeden, profiteerden van de nieuwe wet en lieten in groten getale ongewenste zwangerschappen afbreken.
Een kind dat in armoede opgroeit en door één ouder wordt opgevoed, loopt een veel grotere kans om tot crimineel gedrag over te gaan. De legalisering van abortus leidde tot minder kinderen in die groep en dus moest het misdaadcijfer 20 jaar later wel afnemen, want mannen van begin twintig uit kansarme milieus plegen veruit de meeste misdaden. Gelegaliseerde abortus leidde tot minder ongewenstheid. Ongewenstheid leidt tot hoge criminaliteit. Gelegaliseerde abortus leidt dus tot minder criminaliteit.
Deze stelling werd niet door iedereen met groot gejuich begroet in het land waar abortus tot de felst bevochten politieke kwesties behoort. Conservatieven raakten in een verhitte staat van verwarring. Zeker, ze zijn vóór minder criminaliteit. Maar ze zijn tégen abortus. Hoe kan iets waar je zo tegen bent, zulke positieve volgen hebben?
De econoom Levitt sprak echter geen moreel oordeel uit. Hij stelde alleen dat er een onweerlegbaar, oorzakelijk verband bestaat. Levitt houdt zich verre van ethiek. “Moraliteit weerspiegelt de manier waarop mensen zouden wensen dat de wereld werkt, terwijl economie weerspiegelt hoe de wereld werkt”.
De vraag of misdaad daalt door het toestaan van abortus staat twintig jaar later nog steeds ter discussie. Aan de ene kant ondersteunen gegevens de voorspelling van Steven Levitt en John Donohue. De misdaad is de afgelopen jaren inderdaad gedaald. Aan de andere kant schrijven Graham Farell en Nick Tilley dat het toelaten van abortus alleen betrekking had op de Verenigde Staten van Amerika (na de rechtszaak Roe versus Wade 1973), maar de daling van de misdaad zich voordeed in alle landen van een hoog inkomen. Bovendien begon de daling van de misdaad in Amerika al in 1980 en niet in 1990, dus te vroeg om beïnvloedt te zijn door abortus. Verder namen de veiligheidsmaatregelen zoals betere deursloten sterk toe om inbraken terug te dringen. Kortom, het afnemen van misdaad is niet toe te schrijven aan abortus (alleen).
Bron:Steven D. Levitt en Stephan J. Dubner: Freakonomics – A rogue economist explores the hidden side of everything via De Volkskrant, vrijdag 10 juni 2005.
Steven Levitt and John Donohue defend a finding made famous by “Freakonomics” The Economist 8 april 2024
Graham Farrell en Nick Tilley Why crime fell The Economist 25 april 2024
Datum laatste inhoudelijke wijziging 8 mei 2024