Jaloezie is een oeroud mechanisme van beide partners om de verspreiding van de eigen genetische kenmerken veilig te stellen. We streven namelijk naar een zo groot mogelijke verspreiding van de eigen genen. Jaloezie heeft te maken met de voortplantingsstrategie van de mensen.
Wat vindt u erger? Dat uw partner een diepe emotionele band ontwikkelt en een intieme relatie aangaat met een ander of dat uw partner zich in een hartstochtige seksuele relatie heeft gestort? Het eerste? Dan is de kans groot dat u een vrouw bent. Maakt juist de tweede gedachte u ziedend van jaloezie dan bent u hoogstwaarschijnlijk een man.
Het eerste dat een vrouw meestal vraagt als ze van de ontrouw van haar man hoort is: hou je van haar? Want een stabiele relatie geeft haar meer kans haar kinderen succesvol vol groot te brengen dan dat ze dat in haar eentje zou moeten doen. De man bekommert zich meer om de seks omdat hij niet bedrogen uit wil komen door energie te steken in de opvoeding van kinderen die niet van hem zijn.
David Buss erkent dat dergelijke simplistische wetten in de moderne menselijke samenleving niet algemeen gelden, maar denkt wel dat ze onbewust en sluimerend het gedrag bepalen. "Waarom", zo vraagt hij zich af, "zou jaloezie anders zo'n heftige emotie zijn dat dit de belangrijkste bron van huiselijk geweld is en mensen er zelfs moorden voor plegen?" Wat Buss betreft is jaloezie een mechanisme in de strijd tussen rivalen om de genen en het vervolgens succesvol maken van het nageslacht.
"Dan is alles geoorloofd. Er ontstaat een driehoek waar in bedrogen partner moet
voorkómen dat het contact tussen de andere twee voortgaat. Dat gebeurt op verschillende manieren. Geweld en intimidatie zijn het duidelijkst zichtbaar. Je kunt ook de partner verleiden met extra seks, aandacht of cadeaus. Soms wordt seks juist in de ban gedaan of probeert de partner zich extra aantrekkelijk voor de ander te maken."
Als jaloezie zo'n darwinistisch mechanisme is om de genen te verspreiden, zou het ook in het dierenrijk moeten voorkomen. Het is bij dieren echter nooit zo waargenomen als bij mensen. Sommige apen vertonen gedragen dat op jaloezie lijkt, maar Buss durft dat geen jaloezie te noemen. Hij ziet jaloezie als een uiting van een diersoort die veel investeert in het grootbrengen van nageslacht, zoals de mens. Hierbij willen de partners niet bedrogen worden.
Dieren maken rigoureuzer korte metten met rivalen dan mensen. Vooral door dieren
die in sociaal verband leven en waar een -meestal aldoor betwiste- leider de dienst uitmaakt. Moord, doodslag, kindermoord. abortus en homoseksualiteit zijn geoorloofd in de strijd om zoveel mogelijk van de eigen genen via het nageslacht te verspreiden.
Het eerste dat een nieuwe man in een kudde meestal doet, is de nog bij de moeder drinkende jongen van de oude leider doodbijten. Dat doen de chimpansees, makaken, gorilla's, leeuwen en ook antilopen en zebra's. Als een veulen bij de zogende merrie wordt weggehaald, stopt de melkproductie en komt de eisprong weer op gang, zodat het vrouwtje ontvankelijk is voor het nieuwe mannetje.
Bij sommige knaagdieren treedt in drachtige vrouwtjes spontane abortus op als een nieuw mannetje aan de macht komt. Mannetjes die het nooit tot de top zullen brengen, maken soms gebruik van travestie om hun genen voor te planten. Bij sommige vissen lijken deze mannetjes wat grootte, kleur en gedrag op vrouwtjes. Ze zwermen om het dominante mannetjes en lijken er soms zelfs mee te paren. Maar als het territorium verdedigd moet worden en de eigenaar even is afgeleid, slaan de pseudo-vrouwtjes hun slag. Ook herten kennen dit type man. Weliswaar geen travestiet, maar onopvallend en zonder gewei. Als de baas even niet kijkt, bestijgt hij een vrouwtje.
Het voert de ver om vergelijkbaar gedrag bij de mens terug te voeren op dit soort
principes en moord, doodslag en verkrachting goed te praten met darwinistische denkbeelden. Jaloezie mogen we als verschijnsel serieus nemen en niet zonder meer afdoen als een afwijking of een karakterfout.
Jaloezie kan wel degelijk een signaal zijn dat iets mis is in de relatie, ook al is er
geen sprake van overspel. De jaloerse partner pikt signalen op dat de partner
ontvankelijk wordt voor anderen die hij of zij als rivalen beschouwd.
Jaloezie is dan een verdediging om de eigen band te versterken. Ze maakt duidelijk dat men om elkaar geeft. Het ontbreken van jaloezie kan zelfs de partners uiteen drijven.
Dit artikel is gebaseerd op Jaloezie, de gevaarlijke passie. Uitgeverij Het Spectrum besproken in De Volkskrant van 23 september 2000 door Maarten Evenblij.
datum laatste wijziging 25 september 2000.