4. Denken
Naar hoofdstuk 34.1 Onderscheid mens en dier
Denken is een middel om een doel te bereiken, schreef ik in hoofdstuk 1. Lang veronderstelden we dat de mens daarin bijzonder is.8 We dachten dat mensen de enige wezens zijn die weten dat andere mensen hun eigen persoonlijke gedachten hebben. Dit staat bekend onder de naam “Theory of mind”. Het was een voorwaarde voor menselijke eigenschappen als empathie en misleiding.
Biologen hebben echter bij vele zoogdieren - van dolfijnen, gorilla's tot olifanten - de “Theory of mind” waargenomen. Ook bij raven is de 'Theory of mind' vast te stellen. Raven zijn nieuwsgierig en willen weten wat een ander ziet. Bovendien kunnen ze elkaar misleiden en zijn ze boos als ze betrapt worden.
Het bewustzijn is hiermee niet voorbehouden aan mensen. ...
...
4.2 Genen en hormonen
In hoofdstuk 1.3 Denken zijn kort de lichamelijk gestuurde denkpatronen aangestipt, die ontstaan onder invloed van hormonen en andere stoffen die rechtstreeks ingrijpen op ons denkproces. Hoe zijn ze ontstaan en hoe bepalen ze ons denken?
...
Naast hormonen veranderen ook onze eigen gedachten ons brein. Dat is het unieke aan ons brein; het is in staat zichzelf te veranderen. Dat is meteen het nut van hersenen: zich aanpassen aan de gewijzigde omstandigheden. Het brein geeft ons de mogelijkheden, maar laat aan ons over hoe we deze speelruimte ontwikkelen en benutten.13 Waar het op aankomt is dat menselijke hersenen zich simpelweg niet goed ontwikkelen als de omgeving niet genoeg prikkels aanbiedt. Hersenen zijn net spieren en zijn net zo trainbaar. We kunnen aan de hersenen zien hoe vaak welke delen worden gebruikt. Het veranderlijke maakt dat we ons aan kunnen aanpassen aan elke omgeving. Dat maakt onze overlevingskans een stuk groter. We hoeven niet te wachten op het veel tragere proces van genetische verandering. Wij kunnen onze omgeving veranderen en ons snel aanpassen, doordat de veranderde omgeving op haar beurt onze hersenen beïnvloedt. ...
We zijn ons brein, maar we maken het ook. Welk deel ligt nu vast en welk deel is te ontwikkelen? ...
Laten we eens redeneren vanuit 3DE5. ...
Vervolgens kijken we naar onze Essential5-ambities, te beginnen bij Lichaam. ...
...
4.3 Emoties
...
Emoties zijn de onbewuste beslissers en non-verbale boodschappers van de Essential5.
Emoties zijn ingebouwde processen in onze hersenen. Emoties komen voor bij sommige zoogdieren en bij mensen. Mensen hebben meer emoties dan welk dier dan ook (voor zover we dit kunnen waarnemen). Emoties zijn te zien als de onbewuste beslissers en non-verbale boodschappers van de Essential5. ...
... Bij het maken van keuzes consulteren we eerst onze emoties, eigenlijk de prioriteiten die we kiezen in de Essential5. ...
Wat meteen opvalt, is dat we geen emoties over “kennis” hebben. ...
...
Het opmerkelijke aan samenwerking is de ...
Mensen verschillen genetisch niet zoveel van elkaar. We zijn daarom op de wereld meer gelijk dan we denken.16 ...
Ontstaan en werking
Hoe en waar ontstaan emoties? ...
...
Blijkbaar komen onze beslissingen niet zo eenvoudig tot stand als we op school hebben geleerd. Het nemen van een beslissing is niet een eenvoudige optel- en aftreksom van argumenten. ...
Het is nog ingewikkelder dan dat. Niet alleen zijn verschillende processen tegelijkertijd actief in onze hersenen, de processen beïnvloeden elkaar ook nog door emoties op te wekken.
...
Beslissingen
Emoties beïnvloeden onze beslissingen veel meer dan we in de gaten hebben. ...
...
De invloed van emoties is eenvoudig aan te tonen. ...
Mensen stellen in deze situaties twee vragen. ...
Betrokkenheid
Emoties zijn niet dom of dierlijk.20 Emoties vertellen ons juist welke zaken en mensen we belangrijk vinden, zeiden de klassieke Stoïcijnen al. ...
...
Beheers de emoties
Emoties leiden niet altijd tot een goede beslissing. ...
4.4 Onbewust
...
Sommige mensen dichten aan het onbewuste vele, nog onontdekte vermogens toe. Bijvoorbeeld om signalen op te pikken die de toekomst voorspellen, contact leggen met overledenen, energiebanen ombuigen, et cetera. Sommige mensen vinden zich zelfs uitverkoren en kunnen deze onontdekte vermogens via hun onbewuste aanspreken als ze de goede letter horen, als het koffiedik van goede kleur is of als de glazen bol helder genoeg is, denken ze.
Het onbewuste heeft inderdaad veel kwaliteiten. Nieuwe zintuigen aansturen hoort daar niet bij. ...
Onbewuste denkpatronen hebben het grote voordeel dat ze supersnel zijn. Erg handig als ...
...
Vormen, gebeurtenissen en verbanden
Rond 1750 schreef David Hume, een filosoof, over het denken van mensen en het belang van waarneming. Hij beschreef dat we slechts kunnen denken over drie zaken: vormen, gebeurtenissen en verbanden. Kennis over vormen, gebeurtenissen en verbanden kunnen we slechts door waarneming verkrijgen.
Vormen
De vorm is de naam die we geven aan de uiterlijke kenmerken van een voorwerp. Iets kan rond, vierkant of driehoekig zijn. Het kan een kleur hebben, een geur, een smaak, een structuur, enzovoort. Een vorm kan een oneindig aantal kenmerken bezitten die het tot een specifieke vorm maken.
Neem bijvoorbeeld een man en een vrouw die verschillend gekleed zijn. Ze behoren allebei tot de vorm mens en zijn daarmee gelijk, maar behoren ook tot een ander geslacht en zijn daarmee ongelijk. Allebei dragen een ze Schots rokje en behoren daarmee beiden tot de rokkendragers. Voor de man is het schotse rokje een teken van onafhankelijkheid en zelfstandigheid, voor de vrouw is de rok een symbool van beschaafdheid.
Zoals dit voorbeeld laat zien, is een vorm simpel en complex tegelijkertijd. Elk voorwerp is gelijk en tegelijkertijd anders. De wijze waarop we vormen beoordelen is afhankelijk van onze waarneming – zien, ruiken, voelen, horen en proeven - en het doel dat we nastreven. Elk doel kan de nadruk leggen op andere kenmerken waardoor de classificatie van de vorm voor elk doel verschillend is.
Vormen zijn hierdoor een instabiele fundering voor ons denken. Zonder afspraken over het doel dat we nastreven en de waarnemingswijze is elke indeling in feite zinloos.
Gebeurtenissen
Gebeurtenissen zijn vormen die in tijd en ruimte zijn verplaatst. Gebeurtenissen zijn complexer dan vormen, omdat de situatie verandert. Deze verandering zorgt voor meerdere vormen in de loop der tijd. De objectieve weergave van tijd is tegenwoordig probleemloos. Hoe klein we de tijd ook maken, we kunnen het voorwerp vastleggen op film of foto. Voor de vastlegging van gebeurtenissen in verstreken jaren kunnen we papier en film benutten. Ook de objectieve weergave van de plaats waarop een voorwerp staat is tegenwoordig probleemloos. Met behulp van satellieten kunnen we bijvoorbeeld midden op de Noordpool vaststellen dat we op de exacte nullijn staan.
Gebeurtenissen zijn vormen die in tijd en plaats veranderen. We combineren bij gebeurtenissen de veranderingen van én de tijd, én de plaats, én de vorm. Deze combinatie levert voor vele mensen een grote uitdaging op. Ieder persoon kan namelijk in een bepaalde situatie zijn eigen beleving (doelstelling) en waarneming hebben. Tijd- en ruimtebelevingen zijn subjectief en dat maakt ze zeer gecompliceerd.
Tijd is een vaak miskend verschijnsel. Het lijkt zo simpel. De klok tikt en dus gaat de tijd altijd voorwaarts. In ons hoofd verwerken we de tijd echter veel gecompliceerder, omdat we de tijd verbinden met kenmerken van vormen. Denk aan schaduwen, schimmels en roest. De werkelijkheid is zo veel omvattend dat we structuur moeten aanbrengen om ons geheugen te ontlasten.
Ik herken de volgende tijdsstructuren:
...
Deze 'tijdbesturing' bepaalt hoe we aankijken tegen de wereld en geeft vorm aan onze waarnemingen en ons geheugen.
Ik denk dat we met elkaar het effect van de tijdsbeleving en tijdbeheersing schromelijk onderschatten en hier ten onrechte onvoldoende aandacht aan geven in het onderwijs.
Verbanden
Verbanden geven de oorzaak en het gevolg aan van gebeurtenissen. Verbanden stoelen vaak op principes die niet voor de hand liggen. Newton vond bijvoorbeeld het begrip zwaartekracht pas uit in 1687. We zien de werking van de zwaartekracht, maar kunnen nog steeds niet uitleggen waarom zwaartekracht ontstaat en wat het is.
Vaak leggen we verbanden waar ze niet zijn. De ooievaar en de baby is een voorbeeld dat iedereen kent. Tussen de komst van ooievaars in het voorjaar en de geboorte van kinderen is geen verband, maar toch hebben mensen generaties lang in het verband geloofd.
Het opsporen van geldige verbanden is bij uitstek het onderwerp van de wetenschap. Het is een uitdagend, maar uiterst complex gebeuren dat zonder samenwerking niet tot ontwikkeling komt. Verbanden dragen de vooruitgang van de maatschappij. Het meest opmerkelijke aan verbanden is dat mensen de oorzaak- en gevolgcombinaties afwijzen als de vormen en gebeurtenissen niet stroken met hun eigen wereldbeeld. Zie ook hoofdstuk 10.2 Feitenkennis.
Prioriteitsvolgorde
Vormen, gebeurtenissen en verbanden hebben een grote invloed op de wijze waarop mensen denken. Ieder mens heeft een eigen prioriteitsvolgorde en kijkt daarmee naar de wereld. Ik denk dat mensen ...
4.5 Bewust
Denkpatronen
De vgv-voorkeur is een voorbeeld van denkpatronen. Denkpatronen zijn de snelwegen waarop de mens denkt. ...
Ons denken karakteriseert wie we zijn en geeft ons leven vorm. ...
...
Oplossingspad
Naast de vgv-voorkeur speelt ook het ...
Niet iedereen kan deze omdraaiing maken. ...
Bij hoogbegaafde kinderen ...
Voor het oplossen van problemen bestaan ...
De vgv-voorkeur en het oplossingspad zijn ook ...
...
Het achtste niveau is gedrag, ... Dit is een afzonderlijk gezichtspunt dat bij alle zeven groepen van toepassing is.
4.6 Aandacht
... Omdat we de wereld bekijken door de bril van het denkpatroon, zien we zelfs elke keer bewijzen dat ons denkpatroon juist is. ...
...
.. of begrijpen we geen sikkepit van alle veranderingen?
Naar hoofdstuk 5