De Amerikaanse cultureel-antropoloog Margaret Mead leerde ons dat de mens oneindig kneedbaar is. Wat we doen, denken, en voelen, onze ambities en normen zijn afhankelijke van plaats en tijd, omstandigheden en cultuur. Als alles afhankelijke is van tijd en situatie, dan is succes ook afhankelijk van het tijdstip en de specifieke situatie. Het aantal tijdstippen en situaties is vrijwel oneindig. Hoe kunnen we dan een uitspraak doen over succes?
Om succes te boeken, hebben we een vijftal zaken nodig:
Het meest belangrijke van deze opsomming is het doel. De vier andere punten staan ten dienste van het gekozen doel. De basis vraag voor het bereiken van succes, herformuleren we daarom in: Wat is een goed doel?
Abraham Maslow heeft het doel van mensen in een behoeftepiramide van acht lagen beschreven:
Maslow publiceerde de eerste schetsen van deze theorie in 1943. Sindsdien is het één van de populairste theorieën over menselijke motivatie. Dit is opmerkelijke omdat de hiërarchie niet feitelijke bewezen is (Wahba & Bridgewell, 1976; Soper, Milford & Rosenthal, 1995) en ook niet praktisch toepasbaar is. De theorie lijkt logisch, maar zit de mens logisch in elkaar? Gaan lichamelijke behoeften altijd voor bijvoorbeeld zelfverwezenlijking? Of gaat veiligheid vooraf aan zelfvertrouwen? Het antwoord is nee. Margaret Mead beschreef het zo duidelijk: het gedrag van mensen is afhankelijk van de situatie en de tijd.
Maslow heeft een hele belangrijke bijdrage geleverd aan de manier waarop wij "de mens" benaderen. Hij heeft met zijn zogenaamde humanistische psychologie een hele waardevolle tegenreactie op de diepte psychologie en het behaviorisme in gang gezet.
De diepte psychologie benadert de mens als een door driften geleid wezen ("de mens als dier"). Freud was een vertegenwoordiger van de dieptepsychologie. De behavioristische psychologie benadert de mens als een wezen dat alleen door beloning en straf te beïnvloeden is ("de mens als machine"). Frederik Taylor sloot aan bij de behavioristische stroming. Meer stromingen waren er niet; al met al dus een nogal zwart-wit beeld van de mens in die jaren.
De doelstelling van Maslow is mensen te benaderen vanuit hun mogelijkheden. Bovendien beschrijft hij hoe de mens zijn mogelijkheden en talenten tot ontplooiing kan brengen. Hierin is echter sprake van belemmeringen. Die belemmeringen heeft Maslow in kaart gebracht. Mensen benutten vaak maar een klein deel van hun mogelijkheden en Maslow wilde weten waarom.
De doelstelling van de eerste 2 niveaus omschrijft Maslow als een "basisgevoel van veiligheid", van waaruit de mens de wereld benadert. Het gaat hier dus om een alomvattend gevoel van veiligheid en niet van de veiligheid in een gegeven situatie.
Maslow heeft onderzoek gedaan onder presidenten, sporters en captains of industry. De uitkomst van dit onderzoek was dat succesvolle mensen vaak het gevoel hadden "de juiste actie op het juiste moment uitgevoerd te hebben". Tijdens deze acties, door Maslow betitelt als 'topervaringen' voelden zij geluk, vreugde en blijdschap. Dit onderstreept overigens het hebben van een correcte doelstelling.
Het vernieuwende (we hebben het over de jaren '40) was dat Maslow de mens benaderde vanuit het oogpunt van de functionerende mens en niet van de disfunctionerende mens. Zo ontdekte hij ook dat de optimaal functionerende mens vol paradoxale eigenschappen zit: zelfkritiek zonder gebrek aan zelfvertrouwen, sociaal kwantitatieve en niet in kwalitatieve termen, sterk geloof in eigen mogelijkheden maar niet arrogant. De piramide toont dat een mens alleen optimaal functioneert wanneer hij de onderliggende mechanismen beheerst.
Komen we hiermee verder in onze zoektocht naar de achtergronden van succes? Voor een klein deel. Maslow onderstreept het belang van het hebben van een concrete doelstelling om succes te waarderen. Wat de doelstelling moet zijn, laat Maslow in het midden.
Hiernaast lijkt de piramide van Maslow veel op de levensfases die ieder mens doorloopt. Als klein kind zoeken we eerst naar voedsel, vervolgens trekken we aan moeders rokken om ons veilig te voelen, daarna horen we tot een familie, breken we los om zelfstandig te wonen, krijgen we zelfvertrouwen omdat we zelfstandig kunnen wonen, begrijpen we de samenleving steeds beter waarna we gevoel ontwikkelen voor het mooie in het leven, streven we niet meer alleen naar eigen belang, maar ook naar hogere doelen en komen we uiteindelijk aan bij het ondersteunen en motiveren van mensen om ons heen. Voor vele mensen klopt dit beeld. Vele anderen doorlopen geheel andere fasen of blijven ergens steken.
De criteria om van de ene naar de fase of laag te gaan, zijn verder nooit vastgelegd. Ook de overgang van motivatie naar gedrag is door Maslow niet gemaakt. Zijn theorie is daarom nooit vertaald in trainings- of therapie methoden. Maslow vult voor ons een klein puzzeldeeltje in, maar schenkt ons niet de kapstok waar we op zoek naar zijn.
Met de behoeften piramide van Maslow komen wij slechts een heel klein stapje verder in onze zoektocht naar de vraag wat succes is en wat de doelen zijn die we nastreven. We kunnen hoogstens vaststellen dat elke situatie afhankelijk van de doelstelling en het tijdstip een eigen behoefteprioriteit kent.
Meer informatie over succes vindt u in het boek “3DE5 Doel, denken, daden”
Bron: "Motivatie en Persoonlijkheid" door Abraham Maslow met toevoegingen van Joyce Walstra.
Datum laatste inhoudelijke wijziging 6 oktober 2003