Voor een nauwkeurige voorspelling van een situatie hebben we informatie nodig over verwachte omstandigheden, het gedrag van anderen en ons eigen gedrag. ‘Omstandigheden’ omvatten alle invloeden die niet direct te veranderen zijn, zoals het weer en de locatie. Het gedrag van anderen varieert per groep en hangt af van hun denkpatroon, oftewel hun cultuur. Ons eigen gedrag is ook variabel. Als we moe zijn, worden we korzelig; als we onzeker zijn, worden we onaardig; als we de weg kwijt zijn, slaat angst ons om het hart. Toch vinden we zelf dat we altijd gepast gedrag vertonen en beschrijven ons gedrag vaak in positieve termen.
Elke situatie vereist aanpassing van ons gedrag om gezamenlijk succes te behalen. We stellen daarom regels op over hoe we ons in elke situatie horen te gedragen. Regels geven individuen houvast om keuzes te maken. Door de regels kent iedereen zijn rol, wat stabiele situaties goed voorspelbaar maakt. Dat waarderen we zeer. Dit noemen we ook wel de normatieve basis van sociale invloed. Mensen met verschillende achtergronden, overtuigingen en zelfs ogenschijnlijk verschillende persoonlijkheden begrijpen situaties tamelijk uniform en reageren erop op standaard manieren.
We bevinden ons vaak in standaard situaties waarin voorspelbaar gedrag voor alle partijen voor stabiliteit zorgt. We kiezen actief veel van de situaties waarin we terechtkomen en veranderen vele situaties die waarin we toevallig belanden. We kiezen niet alleen situaties; we transformeren situaties door onze aanwezigheid en gedrag.
Elke specifieke situatie vormt het uitgangspunt voor ons gedrag. De basisafspraak is dat we bijdragen aan het succes van de groep en de samenhang niet verstoren. Eensgezindheid over het groepsdoel is voordelig voor alle groepsleden en leidt tot het beste resultaat.7-8Festinger, L., Schachter, S., & Back, K. (1950). Social pressures in informal groups: A study of human factors in housing. New York: Harper. In het zangkoor proberen we zuiver te zingen en volgen we de instructies van de dirigent op. In het sportteam volgen we de aanwijzingen van de coach. Op het werk is de directeur de baas. De samenwerkingsregels verschillen per situatie, maar we passen ons moeiteloos aan. Ons leven is eigenlijk een aaneenschakeling van verschillende situaties. We staan op, ontbijten, gaan naar het werk, lunchen, rijden naar huis, eten, kijken televisie en gaan slapen. In het weekend besteden we tijd aan onze hobby’s en gaan we naar de bioscoop of een sportwedstrijd. Op het werk gedragen we ons anders dan thuis of op het sportveld. Elke situatie kent zijn eigen afspraken. Vaak zijn deze informeel, soms zijn ze uitgeschreven: "Op deze school vloeken we niet." Naakt lopen in de sauna is verplicht om de hygiëne te waarborgen, terwijl naakt lopen op straat verboden is, hoe warm het ook is. Minimale badkleding op het strand is prima, maar voorbij de duinen is het ongepast. In sommige groepen geeft vechten met de vuisten een heldenstatus omdat het de eer van de familie verdedigt, in andere groepen is geweld een teken van zwakte. In die groepen faal je als je zaken niet met woorden kunt oplossen; dan ben je niet slim genoeg, want geweld kent alleen verliezers. Elke groep heeft zijn eigen opvattingen en dit bepaalt het gewenste gedrag. Hoeveel waarde we hechten aan de groepsopvattingen verschilt wel van groep tot groep. Japanners laten hun gedrag veelal afhangen van de normen, waarden, verwachtingen en sociale regels van de groep. Amerikanen geloven daarentegen vaak dat hun persoonlijke eigenschappen losstaan van hun relaties met anderen en de situatie waarin ze zich bevinden.7-9Collins, B. E. (1974). Four components of the Rotter internal-external scale: Belief in a difficult world, a just world, a predictable world, and a politically responsive world. Journal of Personality and Social Psychology, 29, 381-391.
In nieuwe situaties is het gedrag van individuen onvoorspelbaar omdat het doel, de routes ernaartoe en de regels onbekend zijn. Hierdoor verdwijnt de voorspelbaarheid. Voor nieuwkomers is de situatie altijd onbekend. Zij kennen de groepsnormen nog niet volledig en introduceren hun eigen normen en regels. Wanneer de groepsnormen of -doelen afwijken van hun eigen opvattingen, ontstaat er spanning die we op drie manieren kunnen oplossen: a. We nemen de groepsvisie over. Dit gebeurt meestal. b. We overtuigen de groep van onze eigen opvattingen. Johan Cruijff wist het altijd beter. c. We wijzen de groep af als norm voor onze mening en verlaten de groep. Problemen ontstaan wanneer personen lid blijven en de situatie anders benaderen dan de groep verwacht. Een andere inschatting van het groepsdoel, een andere rolkeuze of het toepassen van andere regels zorgen voor verwarring bij andere groepsleden. De voorspelbaarheid neemt af en beperkt het groepsresultaat. De groep heeft hier een hekel aan en maakt dit vaak duidelijk.
Vorige pagina Volgende pagina Inhoudsopgave