Ons gedrag wortelt in de fundamentele behoeften van ons lichaam. Honger en dorst drijven ons tot het zoeken naar voedsel en water, pijn zet aan tot zelfbescherming, onze slaapbehoefte bepaalt ons dagritme, en seksuele drang stuurt ons richting voortplanting. Deze drijfveren beïnvloeden ons handelen vaak sterker dan we beseffen.
Het lichaam vormt zowel de bron als de begrenzing van ons gedrag. Zonder lichaam is bewegen en daarmee gedrag onmogelijk. De unieke eigenschappen van het menselijk lichaam sturen onze reacties: zintuigen stellen ons in staat om op de omgeving te reageren, hormonale processen kleuren onze stemming, en het immuunsysteem beïnvloedt ons gedrag bij ziekte, denk aan verminderde eetlust, terugtrekking en lusteloosheid.
Van de vier lichamelijke basisbehoeften heeft het stillen van honger topprioriteit. Dit is overtuigend bewezen en goed gedocumenteerd, zoals in het Minnesota Starvation Experiment uit 1944.16.1-1A. Keys, J. Brožek, A. Henschel, O. Mickelsen, H.L. Taylor, (1950). The Biology of Human Starvation (2 volumes). St. Paul, MN: University of Minnesota Press, MINNE edition. IISBN 978-0-8166-7234-9 Dit experiment was opgezet om de effecten van uithongering te bestuderen. Het leverde onbedoeld diep inzicht in de gedragsmatige voorrangsregels van het brein.
Je kunt een, twee of drie dagen honger hebben, maar je weet niet wat het betekent om maandenlang honger te lijden. Af en toe sloot ik mijn ogen en zei bij mezelf: als iemand zou zeggen dat ik mocht eten zoveel ik maar wilde, maar dat ik in ruil mijn vingers moest laten afsnijden, dan zou ik het doen.
George Reinitz16.1-2George Reinitz in The Children of Chaos: What Became of WWII Orphans. Canvas, 28 november 2022, 21:20 uur
Tijdens zowel de hongerfase als de daaropvolgende herstelperiode bleek voedsel het denken helemaal in beslag te nemen. Sociaal gedrag nam af, prikkelbaarheid nam toe, en deelnemers kozen vaker voor afzondering. Asociaal gedrag werd weliswaar betreurd, maar bleek moeilijk te onderdrukken. Zelfs ontspanning, zoals het kijken naar films, werd gedomineerd door beelden van etenswaren. Gesprekken over andere onderwerpen dan eten waren nauwelijks mogelijk. Zelfs kleurplaten van voedsel konden intense verlangens oproepen. De seksuele interesse verdween vrijwel volledig.
Na beëindiging van het voedseltekort duurde het jaren voordat de dwanggedachten aan voedsel afnamen en seksuele verlangens geleidelijk terugkeerden. Deze bevindingen tonen glashelder aan: wanneer het voortbestaan in het geding is, activeert het brein een hiërarchie waarin de ambitie Lichaam absoluut domineert. Andere ambities—Status, Identiteit, Samenwerking, Kennis—verschrompelen tijdelijk. Zelfs binnen de ambitie Lichaam verliezen onderliggende doelstellingen, zoals pijnvoorkoming, slaap en zelfs seks, doorgaans een krachtige drijfveer, hun urgentie.
Dat ons eigen lichaam bovenaan staat in onze prioriteitenlijst, blijkt ook uit de geschiedschrijvingen van de Minoïsche beschaving op Kreta, de Maya’s in Mexico en de oude koninkrijken van Egypte. Hieruit blijkt dat als het moet, mensen zelfs de eigen kinderen opeten. Kinderen zijn altijd kwetsbaar geweest. Uit onderzoek van de doopregisters blijkt dat in Europa van 1500 tot 1800 pasgeboren baby’s veel vaker om het leven werden gebracht dan tot nu toe gedacht.16.1-3Gregory Hanlon (2022) Death Control in the West 1500–1800, Sex Ratios at Baptism in Italy, France and England Vooral in tijden van hongersnood en infectieziekten vielen er veel piepjonge doden te betreuren. Soms werd de ene helft van een tweeling vermoord vanwege een gebrek aan middelen. In bepaalde streken moesten vooral de meisjes het ontgelden; elders waren het juist de jongetjes die in groten getale werden omgebracht door hun bloedeigen ouders.
Helemaal geen pijn voelen is voor een handjevol mensen realiteit. In Noord-Pakistan bestaan families waarin verschillende individuen geen pijn ervaren. Hun bestaan werd bekend door een familielid die straattheater opvoerde, waarbij hij over brandende kolen liep en zijn armen met messen stak. Het klinkt indrukwekkend, maar de aandoening is verwoestend, omdat personen niet leren hun grenzen te kennen. Familieleden hadden verwondingen aan lippen en tong door zichzelf te bijten, en velen hadden snijwonden en kneuzingen; sommigen hadden zelfs botbreuken opgelopen zonder het te merken. Dit benadrukt het belang van pijn voor onze gezondheid en overleving. Pijn heeft namelijk een zeer goede reden: het voorkomt dat we onszelf schade toebrengen.
Slaap is geen luxe, maar een fundamentele biologische behoefte – net zo essentieel als eten en drinken. Tijdens de slaap herstelt het lichaam zich, verwerken we herinneringen en indrukken en krijgt ons immuunsysteem de kans om zich te versterken. Zonder voldoende slaap raken zowel lichaam als geest uit balans.
Tijdens de diepe slaapfases maken we groeihormonen aan die helpen bij het herstel van spieren en weefsels. Ook het hart en de bloedvaten krijgen rust, waardoor slaap een beschermende rol speelt tegen hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten.
Slaap is verder cruciaal voor ons geheugen en leervermogen. Nachts verwerkt het brein de ervaringen van de dag, slaat het belangrijke informatie op en verwijdert het overbodige prikkels. Te weinig slaap leidt tot concentratieproblemen, prikkelbaarheid en verminderde creativiteit.
Een goede nachtrust helpt onze emoties stabiel te houden. Slaaptekort maakt mensen gevoeliger voor stress, angst en somberheid. Bovendien raakt de hormoonhuishouding ontregeld, waardoor het hongergevoel toeneemt en gewichtstoename op de loer ligt.
Tijdens de slaap maakt het lichaam stoffen aan die infecties bestrijden. Wie structureel te weinig slaapt, heeft meer kans op ziektes zoals verkoudheden en zelfs chronische aandoeningen. Slaap is geen tijdverspilling, maar een investering in gezondheid, prestaties en welzijn. Voldoende goede slaap geeft ons lichaam en brein de kans om te herstellen, sterker te worden en goed te functioneren.
Het verlangen naar voortplanting dient zich pas aan wanneer het lichaam verzadigd, pijnvrij en uitgerust is. Dat proces voltrekt zich grotendeels buiten ons bewustzijn om. Het verlangen naar seks is sterk verankerd in ons lichaam en wordt in de puberteit krachtig geactiveerd door de aanmaak van geslachtshormonen. Hormonen spelen een centrale rol in het sturen van voortplantingsgedrag en partnerselectie. In deze fase ontstaat ook een verhoogde gevoeligheid voor fysieke signalen van vruchtbaarheid en gezondheid.
De man wil graag een vrouw die veel kinderen kan baren. De ideale startleeftijd bij de vrouw hiervoor is ongeveer zestien jaar. Ze kan dan nog tientallen jaren kinderen krijgen. Over de gehele wereld, in alle culturen, geven mannen daarom de voorkeur aan vrouwen die de eigenschappen van mooie, jonge vrouwen hebben: symmetrie, volle lippen, goede verhouding borst-taille-heupen (1-0,7-1), gave huid, grote ogen en een platte buik.
Vrouwen starten met kijken naar de fysieke aantrekkelijkheid. In vruchtbare fasen neigen vrouwen naar signalen van kracht en dominantie. Kenmerken die evolutionair geassocieerd zijn met gezonde genen en samenkomen in de machoman. Hiervan is in één oogopslag duidelijk dat hij gezonde genen heeft. Maar waar de man mooi en jong zijn boven alles stelt, denkt een vrouw ook aan het langetermijnbelang van haar (klein)kinderen. Ze zoekt vooral naar stabiliteit en zorgzaamheid bij de opvoeding van haar kinderen.
Symmetrie in gezichten en lichamen ervaren we als mooier en associëren we onbewust met gezondheid en goede genen.16.1-4Thornhill & Gangestad (1993) - "Human facial beauty: Averageness, symmetry, and parasite resistance"16.1-5Grammer & Thornhill (1994) - "Human facial attractiveness and sexual selection" Bovendien verwerken onze hersenen symmetrische patronen efficiënter.16.1-6-Reber et al. (2004) - "Processing fluency and aesthetic pleasure" Specifieke hersengebieden reageren sterker op symmetrische stimuli. De voorkeur voor symmetrie blijkt diep geworteld te zijn in ons brein en komt voor in alle culturen. Bezoek een terrasje op een zomerse dag en zie hoe conversaties verstommen en de blikken draaien zodra een mooie, jonge vrouw voorbijloopt. Vrouwen zijn zich bewust van de aandacht die ze krijgen en proberen aan de voorkeur van mannen te voldoen door zich sexy te kleden of zelfs te laten opereren om hun lichaam dichter bij het lichamelijke ideaal te brengen. Toch kunnen chirurgische ingrepen niet het essentiële doel veranderen: oudere vrouwen kunnen geen kinderen meer baren en zijn daarom niet meer in trek.
Het is niet verrassend dat aantrekkelijke vrouwen vaker trouwen met succesvolle mannen16.1-7Glen H. Elder, Jr. (1969). Appearance and education in marriage mobility. American Sociological Review, 34, 519-533. Fysieke aantrekkelijkheid fungeert als sociaal kapitaal, en de voordelen ervan reiken verder dan bij verkering en huwelijk alleen. Al vanaf de vroegste schooljaren worden aantrekkelijke jongeren als persoonlijker, socialer en intelligenter beoordeeld dan hun minder aantrekkelijke leeftijdgenoten16.1-8Clifford, M. M., & Walster, E. H. (1973). The effect of physical attractiveness on teacher expectations. Sociology of Education, 46, 248-258.16.1-9Dion, K. K., Berscheid, E., & Walster, E. (1972). What is beautiful is good. Journal of Personality and Social Psychology, 24, 285-290. We schrijven hen hogere academische potentie toe, een grotere kans op geluk en meer succes in persoonlijke en professionele domeinen.16.1-10Hatfield, E., & Sprecher, 5. (1986). Mirror, mirror: The importance of looks in everyday life. Albany, NY: SUNY Press.16.1-11lbright, L., Kenny, D. A., & Malloy, T. E. (1988). Consensus in personality judgments at zero acquaintance. Journal of Personality and Social Psychology, 55, 337-348.16.9-12Chaiken, S. (1979). Communicator physical attractiveness and persuasion. Journal of Personality and Social Psychology, 37, 1387-1397 Deze veronderstellingen leiden tot systematische bevoordeling. Aantrekkelijke mensen krijgen vaker het voordeel van de twijfel. Een knap kind wordt milder gestraft dan een minder aantrekkelijk kind.16.1-13Dion, K. K. (1972). Physical attractiveness and evaluations of children’s transgressions. Journal of Personality and Social Psychology, 24, 207-213.16.1-14Berkowitz, L., & Frodi, A. (1979). Reactions to a child’s mistakes as affected by her/his looks and speech. Social Psychology Quarterly, 42, 420-425. Zelfs de creaties van aantrekkelijke mensen, zoals essays of kunstwerken, worden hoger gewaardeerd. In een experiment over de maatschappelijke gevolgen van televisie gaven mannelijke beoordelaars evenveel gewicht aan de aantrekkelijkheid van de vrouwelijke auteur (zichtbaar via een foto) als aan de inhoudelijke kwaliteit van het essay.16.1-15Landy, D., & Sigall, H. (1974). Beauty is talent: Task evaluation as a function of the performer’s physical attractiveness. Journal of Personality and Social Psychology, 29, 299-304.
Tijdens sollicitatiegesprekken blijken mannelijke beoordelaars mooie vrouwen als vriendelijker en sympathieker te beoordelen. Deze voorkeuren worden bovendien versterkt door raciale stereotypen en andere interpersoonlijke verwachtingen, die soortgelijke cognitieve vertekeningen bevestigen.16.1-16Landy, D., & Sigall, H. (1974). Beauty is talent: Task evaluation as a function of the performer’s physical attractiveness. Journal of Personality and Social Psychology, 29, 299-304.6.1-17Word, C. O., Zanna, M. P., & Cooper, J. (1974). The nonverbal mediation of self-fulfilling prophecies in interracial interaction. Journal of Experimental Social Psychology, 10, 109-120.
Het lichaam krijgt dus niet alleen voorrang van onszelf, maar ook van anderen. Anderen beoordelen de schoonheid van ons lichaam en geven dit voorrang in hun beoordeling en besluitvorming.
Ons denken en waarnemen vindt niet alleen in het brein plaats, maar ook door de interacties van het hele lichaam met de fysieke omgeving.16.1-18Varela, F. J., Thompson, E., & Rosch, E. (1991). The Embodied Mind: Cognitive Science and Human Experience. MIT Press. Omdat ons brein zich in de eerste plaats heeft ontwikkeld om ons lichaam aan te sturen, putten onze concepten en gedachten vaak uit lichamelijke ervaringen. Zelfs onze meest abstracte begrippen en taaluitingen vinden daarom hun oorsprong in de tastbare werkelijkheid van het lichaam. Denk maar aan uitdrukkingen als "een warme relatie" of "ergens tegenop zien".16.1-19Lakoff, G., & Johnson, M. (1980). Metaphors We Live By. University of Chicago Press. Deelnemers die een experiment even een warme kop koffie vasthielden, beoordeelden een vreemde meteen als warmer en socialer dan deelnemers die een koud drankje vasthielden. Dit laat zien hoe een abstract concept ("interpersoonlijke warmte") direct wordt beïnvloed door fysieke sensatie.16.1-20Williams, L. E., & Bargh, J. A. (2008). Experiencing physical warmth promotes interpersonal warmth. Science, 322(5901), 606-607.
Centraal in ons denken staan de handelingsmogelijkheden. Waarneming is direct gekoppeld aan actie (een stoel "nodigt uit om te zitten", een trap "om te beklimmen"). Het denken aan een hamer activeert de hersengebieden die betrokken zijn bij het vastpakken en slaan.16.1-21Barsalou, L. W. (2008). Grounded cognition. Annual Review of Psychology, 59, 617-645. Ons denken vindt niet alleen plaats in het brein, maar wordt gevormd door de interactie van het hele lichaam met de omgeving.
Het lichaam is dus niet slechts een biologisch voertuig, maar een gedragsmatig startpunt. Het bepaalt de timing, richting en intensiteit van onze reproductieve ambitie en staat aan de basis van ons handelen. Zonder een functioneel lichaam is geen enkele andere ambitie relevant. Pas wanneer de honger is gestild, geen pijn wordt gevoeld en goed is geslapen, ontstaat voldoende ruimte voor de ambities Samenwerking, Status, Identiteit en Kennis.
Het Minnesota Starvation Experiment biedt een bijzonder inkijkje in de logica van ons gedrag. Het maakt duidelijk dat ons lichaam de basis is voor alle andere ambities. Pas wanneer de fysieke basis veilig is gesteld, ontstaat ruimte voor reproductieve, sociale en kennisaspiraties. De hiërarchie van ambities is dus geen abstract model, maar beschrijft de biologisch verankerde voorrangsregels. Pas onder extreme omstandigheden komen die duidelijk naar voren.
Kortom, het lichaam vormt de onmisbare basis en is de primaire schakel tussen de mens en de wereld. Zonder lichaam is er simpelweg geen gedrag, het maken van keuzes, mogelijk. We kiezen onze prioriteiten in volgorde van belang voor ons bestaan en ons nageslacht. Bovendien is ons denken diep verankerd in en gevormd door lichamelijke processen; wat zich in de geest afspeelt, vindt altijd zijn oorsprong in het fysieke.
Vorige pagina Volgende pagina Inhoudsopgave