Na een operatie om een tumor te verwijderen was de frontale kwab van Elloit, een patiënt van Dr. Damasio, beschadigd. Elliot had een goede baan en gezin voordat hij de hersenbeschadiging kreeg. Na de operatie was Elliot echter een ander mens. Hij werd volledig in beslag genomen door details en nam geen verstandige beslissingen meer. Hij verloor zijn baan, zijn vrouw en eindigde als een verschoppeling.
Dr. Damasio dacht eerst dat Elliot’s tumor zijn vermogen om te beredeneren, na te denken, had beschadigd. Testen wezen echter uit dat zijn emoties niet meer aanwezig waren. Elliot kon niets meer voelen. Hij kon alle keuzes in een situatie netjes opsommen zoals ieder ander, maar hij miste zijn emoties die hem hielpen om keuzes te maken. Hij kon gewoon geen keuzes meer maken.
Emoties stellen ons vaak in staat om te overleven. Het nut van angst, afschuw en plezier is duidelijk: loop snel weg, eet het niet op en doe het vaker. Maar dat emoties ook belangrijk zijn voor alle activiteiten is een grote ontdekking.
Blijkbaar komen onze beslissingen niet zo eenvoudig tot stand als we op school hebben geleerd. Het maken van een beslissing is niet een eenvoudige optel- en aftreksom van alle argumenten. Het is een gevoel over de juiste richting die we pas later kunnen beargumenteren. Het gevoel kent vaak een heldere objectieve onderbouwing die te ingewikkeld is om te beredeneren op het moment van de beslissing zelf. Het verschil tussen succes en overleven of falen en sterven is vaak een kwestie van seconden. De snelheid om succesvol te zijn, krijgen we door ons gevoel in de strijd te werpen.
Het belang van emoties heeft grote invloed op de aansluiting tussen de praktijk en het onderwijs. In het onderwijs leren we rationele zaken die relatief eenvoudig zijn te toetsen. In praktijk nemen we complexe beslissingen op basis van gevoel. Deze complexe beslissingen baseren we vaak op een beperkt aantal essentiële kenmerken die we al doende hebben geleerd: de vuistregels.
Het onderwijs mist eenvoudig weg de emotie om ervaring in de hersenen te etsen. Mijn collega Marjan, net afgestuurd op HBO-Personeelszaken in Leeuwarden, vertelde me dat ze één week bij ons bedrijf meer had geleerd dan in vier jaar school. De interviews op school waren altijd vrijblijvend en lacherig, maar de echte ontslaggesprekken zaten vol emoties en gevoel. Als maatschappij gooien we dus een aantal jaren onderwijs zo in de prullenbak.
Om de kloof tussen praktijk en school te dichten, is het verder essentieel om de complexe argumenten achter de gevoelsmatige beslissingen te onderwijzen. Geen vrijblijvend geleuter, maar doorgronden van de principes en het kunnen spelen met variabelen om de gewenste uitkomst te krijgen. In het geval van HBO-PZ dus het kennen van de principes achter de salarisberekening en de denkwijze van mensen. Zelfs dan blijft het begrijpen van de geleerde stof nog een kunst en geen wetenschap. We hebben studenten nodig die de verbanden begrijpen. We hebben teveel studenten die alleen hun geheugen benutten om herinneringen op te halen en vervolgens daaraan ook nog hun status ontlenen.
De essentie van het onderwijs is het leren onderbouwen van beslissingen door de studenten zodat we in een “sterk veranderende” wereld, de juiste toekomst gerichte activiteiten ondernemen. Met gevoel voor de essentie.
Bron: A survey of the brain, The Economist 23 december 2006.
Datum laatste inhoudelijke wijziging 25 mei 2007.