Het waarnemen en beïnvloeden van de wereld om onze doelstellingen te bereiken vereist veel informatie. Zoveel dat we bij voorkeur de wereld vereenvoudigen om deze beter te voorspellen. Deze vereenvoudiging kunnen we op meerdere manieren doen. De eerste is te kijken naar de samenhang tussen waarnemen en beïnvloeden zoals in afbeelding 9 hieronder.
Afbeelding 9: Werkelijkheid waarnemen en beïnvloeden
Waarnemen staat aan de basis van ons handelen. We bekijken de wereld en vereenvoudigen die. Onze voorkeuren voor vormen, gebeurtenissen en verbanden stuurt onze kijk op de wereld. Dit is aan de linkerkant weergegeven. De waarneming is afhankelijk van de situatie (het gehele plaatje) en het specifieke doel hierin. Wat willen we bereiken? Gaan we in de regen staan om af te koelen of willen we juist droog blijven om warm te blijven? Wat we willen, varieert van situatie tot situatie. In afbeelding 9 is het doel gesymboliseerd als een persoon met verrekijker.
Een doel is meestal niet te bereiken zonder medewerking van andere mensen. Met elkaar kunnen we meer voor elkaar krijgen dan alleen. Daarom speelt de groep een belangrijke rol en zijn de doelen van de groep ook belangrijk. In afbeelding 9 is de groep weergegeven als Wij.
Het beïnvloeden van de wereld om een doel te realiseren is niet gemakkelijk. Zeker niet als we meerdere keuzes kunnen maken. Met de drie besturingsmechanismen stappenplan, gebeurtenisgedreven en routezoekend hebben we de vrijheid om zelf onze acties te kiezen en in het grotere geheel in te passen. We blijven op koers door de opeenvolgende beslissingen en acties op elkaar af te stemmen. De besturingsvoorkeuren staan in afbeelding 9 aan de rechterkant.
Onze waarnemingen leveren aanzienlijke hoeveelheden informatie op, soms zelfs te veel om een weloverwogen beslissing te nemen. Door ons te concentreren op doorslaggevende kenmerken kunnen we de informatiestroom terugbrengen tot beheersbare proporties. Bovendien verminderen we de hoeveelheid informatie door herhalingen te elimineren.
Taal en symbolen vatten waarnemingen en beslissingen samen. Ze maken het gemakkelijk om informatie te onthouden, te begrijpen en over te dragen.
Hoewel we graag zekerheid willen hebben, is onzekerheid alom aanwezig. Soms begrijpen we de werkelijkheid onvoldoende waardoor onze voorspellingen de plank misslaan. Soms hebben we de vrijheid om keuzes te maken. Deze onzekerheden vatten we samen in kennisdomeinen die elk aanvullende regels voor waarheidsvinding kennen.
Een andere manier is te kijken naar de details van de denkprocessen. Op de kubus in afbeelding 10 zijn de factoren afgebeeld die bijdragen aan een goede beslissing. Op de bovenzijde staan de verschillende typen waarnemers. «Ik» en «wij» kiezen een doel. Dat doel staat als eerste op de voorkant van de kubus afgebeeld. Beslissingen zorgen ervoor dat we het doel bereiken. Vereenvoudigingen helpen ons hierbij. Op de rechter zijkant staat de wijze waarop we doelen, beslissingen en vereenvoudigingen communiceren. De gehele kubus beschrijft dezelfde werkelijkheid, maar voor elke component gelden andere regels.
De eerste uitdaging is het kiezen van een doel. De verschillende typen waarnemers (ik, wij en dij, zie hoofdstuk 2) kiezen elk een doel vanuit een ander gezichtspunt. Deze doelstellingen kunnen met elkaar botsen. De keuze van een doel is hierdoor een kunst op zich. Welk doel is de beste?
Om het gekozen doel te bereiken, zetten we meerdere stappen. Elke stap vereist afzonderlijke beslissingen die we op elkaar af moeten stemmen. Naast het besturen dat we in hoofdstuk 4 uit de doeken doen, passen we logica toe (zie hoofdstuk 1.2). Door logisch na te denken, kunnen we betere beslissingen nemen. Logica onderbouwt slechts een klein deel van alle beslissingen. Menselijke waarden zoals rechtvaardigheid, gelijkheid, vrijheid en wijsheid stijgen boven de strikte toepassing van logica uit. Een mooi voorbeeld van het toepassen van menselijke waarden is het salomonsoordeel is (zie hoofdstuk 10.5 voor de beschrijving). Een ander voorbeeld is de opoffering in de Tweede Wereldoorlog van ongeveer 26 miljoen Russen tegenover ongeveer 5 miljoen nazi's in de strijd om de vrijheid. Op basis van logica is de 'verliespost' van 21 miljoen mensen — of zelfs 31 miljoen — niet te verklaren. Menselijke waarden zijn echter niet te begrijpen met logica alleen. De mens is geen strikt logisch wezen. Menselijke waarden kennen veel meer complexiteit dan logica. (Deze complexiteit komt vanaf hoofdstuk 7 uitgebreid aan de orde.)
Beslissingen zijn alleen te maken als we de werkelijkheid vereenvoudigen en daarmee het aantal af te wegen componenten beperken. Zonder deze vereenvoudiging is het onmogelijk goede beslissingen te nemen. Een van de vereenvoudigingen is het groeperen van componenten in samenvattende categorieën. In hoofdstuk 4.3 komen we hierop uitgebreid terug.
Het kiezen van het doel en het nemen van beslissingen op basis van vereenvoudigingen, communiceren we aan groepsgenoten, vaak met woorden. Woorden in een taal vereisen begrip van vereenvoudigingen en het overzien van beslissingen. Taal is niet perse nodig om te communiceren. Geuren, geluiden, gebaren en symbolen voldoen ook.
Afbeelding 10: De wereld vereenvoudigen
De eerste uitdaging is het kiezen van een doel. De verschillende typen waarnemers (ik, wij en dij, zie hoofdstuk 2 ) kiezen elk een doel vanuit een ander gezichtspunt. Deze doelstellingen kunnen met elkaar botsen. De keuze van een doel is hierdoor een kunst op zich. Welk doel is de beste? Om het gekozen doel te bereiken, zetten we meerdere stappen. Elke stap vereist afzonderlijke beslissingen die we op elkaar af moeten stemmen. Naast het besturen dat we in hoofdstuk 2.7 Besturingsmechanismen noemden, passen we logica toe (zie hoofdstuk 1.2). Door logisch na te denken, kunnen we betere beslissingen nemen. Logica onderbouwt slechts een klein deel van alle beslissingen. Mensen waarden zoals rechtvaardigheid, gelijkheid, vrijheid en wijsheid stijgen boven de strikte toepassing van logica uit. Een mooi voorbeeld van het toepassen van menselijke waarden is het salomonsoordeel is (zie hoofdstuk 18.5 voor de beschrijving). Een ander voorbeeld is de opoffering in de Tweede Wereldoorlog van ongeveer 26 miljoen Russen tegenover ongeveer 5 miljoen nazi's in de strijd om de vrijheid. Op basis van logica is de 'verliespost' van 21 miljoen mensen — of zelfs 31 miljoen — niet te verklaren. Menselijke waarden zijn echter niet te begrijpen met logica alleen. De mens is geen strikt logisch wezen. Menselijke waarden kennen veel meer complexiteit dan logica. (Deze complexiteit komt vanaf hoofdstuk 14 uitgebreid aan de orde.) Beslissingen zijn alleen te maken als we de werkelijkheid vereenvoudigen en daarmee het aantal af te wegen componenten beperken. Zonder deze vereenvoudiging is het onmogelijk goede beslissingen te nemen. Een van de vereenvoudigingen is het groeperen van componenten in samenvattende categorieën. In hoofdstuk 4 Beschouwingslagen komen we hierop uitgebreid terug. Het kiezen van doelen en het nemen van beslissingen gebeurt vaak op basis van vereenvoudigingen, die we vervolgens aan onze groepsgenoten communiceren, meestal met woorden. Taal vereist begrip van deze vereenvoudigingen en het overzien van beslissingen. Taal is niet perse noodzakelijk om te communiceren; geuren, geluiden, gebaren en symbolen voldoen ook.
Vorige pagina Volgende pagina Inhoudsopgave